انګریز د شیطان سر ګرولئ !

لیکوال: عزیز (نایبی) 

وايي د امان اله خان لخوا د نویو قوانینو تصویب مذهبي محافلو کې غبرګونونه وپارول. لومړنۍ بلوا د پکتیا منګلو کې د ګوډ ملا په مشري پېل شوه. هغه په یوه لاس کې قران او په بل کې د جزا قانون نیولی وو او له خلکو ېې پوښتل چې کوم یو مني؟ سید قاسم رشتیا: « یو شمېر ملایان پکتیا کې وپارول شول. هغو د امان اله خان لخوا د طرحه شویو نظامنامو او قوانینو پرضد ویل چې امان اله خان له قرآن څخه لرې شوی ده او له ځانه قوانین او نظامنامې جوړوي. امان اله خان هڅه وکړه چې د ملایانو له منځ څخه د پلاویو په استولو، د پکتیا ملایان قانع کړي چې د جزا قانون د اسلام خلاف نه ده، خو هغوي له بهره تحریک شوي وو، وېې نه منله. » په ۱۳۰۴ لمریز کال منګلو کې بغاوت پېل شو چې تر لوګر راورسېد. بلاخره ګوډ ملا تر نیول کیدو وروسته له خپلو ځینو هملاسو سره د کابل سیاه سنګ کې اعدام شو. (۱)

د سولې مشورتي جرګه؛ آیا د ولس رښتوني استازي به په کې ګډون وکړي؟

په داسې حال کې چې د سولې مشورتي جرګې د ګډونوالو مشخص کيدو لپاره په ولايتونو کې ټاکنې روانې دي او ټاکل شوې چې د روان کال د ثور په نهمه نېټه دايره شي؛ د ولسمشريزو ټاکنو يو شمېر نوماندانو سر له اوسه له دغې جرګې سره د پرېکون ګواښ کړی او دا يې د ولسمشر غني لخوا ټاکنيز کمپاين بللی دی. حکومت غواړي د غې مشورتي جرګې په چوکاټ کې د خلکو له استازیو وپوښتي، چې له طالبانو سره په کوم لیدلوري او دریځ خبرې وکړي؛ خو په ولسمشریزو ټاکنو کې د محمد اشرف غني سیاسي سیالان دا جرګه بې ګټې او د اوسنیو مشرانو بې وخته ټاکنیزکمپاین بولي.

اصلاح مدیریت، نه تغییر نظام!

مصطفی عمرزی

نارضایتی از شیوه ی مدیریت سیاسی، موج انتقادات را  برانگیخته است. این در حالی واقع می شود که در جو کمپاین  ها، هرچند با تعویق انتخابات، اما آزمندی هایی که در دسته ها و گروه ها، نوع دیگر انحصار را نوید می دهند، صلاح دیدگاه ها و انتقاداتی را نیز ستر کرده اند که با ماهیت اصولی ارائه می شدند. 
نظام کنونی جمهوری اسلامی افغانستان، حاصل 18 سال توافق سیاسی، جمعی، فرهنگی افغان ها در زمینه ی فرصت هایی ست که جامعه ی جهانی فراهم آورده است. قیمت ساخت و سیستم سیاسی افغانستان باتوجه به بهای حفظ آن، گرانتر از صورت حساب چند کشور می شود.

سیاسي ګوندونو ته یوه کتنه!

- څلورمه برخه

عبدالله وردک، انګلستان - اپرېل - ۲۰۱۹

 ګرانو او قدرمنو وروڼو او خویندو!

السلام علیکم و رحمت الله و برکاته!

الله(ج) د وکړي، چې ټول روغ او جوړ وئ.

ګرانو او قدرمنو لوستونکو!

د ثور د کودتا څخه وروسته محمود سوما، د عالي تحصیلاتو د وزیر په حیث تعین شو. کله چې محمود سوما د کابل د پوهنتون په انګړ کې د وزیر په حیث معرفي کېده، نو د پوهنتون ټول استادان یې ورغوښتي و. هغه استاد چې د علی احمد خرم د مرګ په قضیه کې بندي شوی و، هغه د ثور د کودتا څخه ډېر پخواه را خلاص شوی و. هغه ډېر تکړه مسلمان استاد و، او هغه د ثور د کودتا نه لږ مخکې، د فولبرایت په امتحان کې کامیاب شوی و، او د ماسترۍ د پاره امریکې ته روان و. ټول کارونه یې نیږدې خلاص شوي و، چې دغه د ثور د کودتا آسماني ټکه، په ټول ملت راولوېده، او ټول شیان یې ګډوډ کړل. په آخر کې دغه استاد هجرت ته اړ، او د امریکا تګ یې ونشو.

ژوندیو ته

سراج الدین سعید

ژوند د څه دپاره دی؟ که ژوند بی کاری وی نو مرګ څه شی دی؟ ژوند واسطه ده او که نه غایه او هدف؟ ژوند ښه دی او مرګ؟ زما په فکر ډیر ژوندی دی چه د نورو ژوندیو برخه وخوری.
بالعکس ډیر داسی خلک مړه شول چه د هغوی د ژوند د ګټی او فایدې څخه تر اوسه خلک استفادې کوی.
حقیقتاً چه د ژوند په راز هر څوک نشی پوهیدلی. ژوند یوه لوبه ده چه په دې لوبه کښی سربیره پر منډو او ترړو په سل هاو او زرهاو هلی ځلی هم شته.
نو ژوند ته باید په عادی او سرسری نظر ونه کتل شی او نه دومره باید د غور ورشی چه د یو با افتخاره مرګ نه هم مهم وګنل شی.

ادیب ته

سراج الدین سعید

زه نه پوهیږم چه ته ادب ته به علم قایل یې او که په صنعت؟ ته ادب حقیقت ګڼې او که تعبیر؟ ادب د ادب دپاره غواړی او که په ادب سره د خلکو احساسات پاروې؟ ته! هو ته! ووایه چه ادب رنګینی او جلوه ده او که نه دحقیقت روښانول؟
زما دا پوښتنی د هغه ادیب څخه نه دی چه هغه په صرف ادب نازیږی، بلکه زه د هغه ادیب نه معلومات غواړم چه هغه په مطلب پوه وی، هدف ولری او د ادب څخه مطلوبه استفاده کولی شی.

عشق

محمد جان فنا

عشق د مينى او رښتيا وفا جوهر دى
د اخلاص او قربانۍ ايثار هنر دى

د زړه نور د روح اواز د ژوند ثمر دى
د الهام د خولى اقرار د زړه باور دى

پيل

محمد جان فنا

ستا په نوم چه هم رحمن او هم رحيم يې
هم اول اخر او هم قديم حکيم يې

له رجيم شيطان نه امن پناه غواړم
زما ډېره  ګناه  کمه ته عظيم يې

مغرور ته

سراج الدين سعيد

ته نه پوهیږې، ځکه څوک نه شې پوهولی. ته ساده یې، ځکه څه نه شی سنجولی. ته د خودۍ په نشه کښی د وخت له اقتضااتو او ایجاباتو څخه بې خبره يې...
ته! هو ته! په دې ولی نپوهیږې چه څه باید وکړو. درس نه وایې، او وظیفه نه پیږنې، او په دې حساب ستا ټول ژوند یوه خطرناکه ډرامه ده. هو، داسی ډرامه چه احساسات پاروی مګر ته نه پاریږې. ته د چا سره ولی په یوه لیاره نه شی تلی؟ او دا ولی د عمومی نفرت سره مواجه یې؟ که زما منې! د غرور په ځای د مینی او محبت سره ځان عادی کړه!

از بهار شصت و شش ...

مصطفی عمرزی

فرهنگ ارجگذاری به منظور تعیین جایگاه فرهنگی، نیازمند توجه مردم است. در افغانستان ما که کار فرهنگی با درک مسوولیت های وجدانی و اشد ضرورت ارائه می شود، فرهنگیان و فرهنگ پروران افغان را در حد فداییانی درآورده است که اگر از حقوق معنوی مستفیده شده اند، خلای اقتصادی یافته اند و اگر مامول اقتصادی برآورده شده است که در این جا هرگز کامل نیست، ضیاع معنوی، تلاش های آنان را مکدر می کند.
در پندار دایم از این حیث که تامین حقوق معنوی، حداقل به تلافی ضیاع اقتصادی، فرهنگیان را شاد بسازد، باید دید احترام به بزرگانی که به خصوص در عرصه ی فرهنگ خدمت کرده اند، استمرار یابد. به این دلیل، در مثال تایید تلاش های فرهنگی، یاد همواره ی فرهنگیان، حداقل با تامین حقوق معنوی، می تواند زمینه های زیادی را باز نگه دارد تا با ایجاد سهولت ها، آرامش روانی، افغانانی را قناعت دهد که می دانند در افغانستان ما نیز فرهنگ نام دارد، اما نان نه!

زړه ته

سراج الدين سعيد

ترڅو به د خپلى هوا او هوس دپاره دومره مشکلات زغمې؟
ته! هو ته! په ياد لرې؟ هغه خاطرات، هغه ورځى او شپې، هغه خواږه اۤشنايان، هغه د لطف او نزاکت او شوخى مجلسونه. افسوس چه ولاړل، تير شول او تيريږى. يقين لرم چه ته هغه له ياده نشې ويستلى؛ ځکه هغه ستا په ژوند پورى پوره اړه لرى...
اى زما زړه! پوهيږم چه تلوسې او اوميدونه لرې او د خپلو پريشانيو له لاسه، ځوريږى.
اى زما د ځان ملګرى! اى د عشق مرکزه! هغه عشق چه تا د خلکو ځخه پټ ساتلو، فاش او رسوا شو؛ ځکه چه ستا د عشق بهترين داستان د ريکارټ (تيپ ريکاردر) په ضمن کښې ثبت شو او د موسيقى په دفتر کښى وليکل شو.

د تالندې کوکار

محمد جان فنا

پاى د ژمى د بهار د ژوند اغاز يم
ترانه د مرګ او ژوند نشيب فراز يم

چه راوړى مې پيغام د نوى کال دى
نو قاصد د نوى ژوند او نوى راز يم

د نبات او د انسان حيوان په غوږ  کښې
پوه کومه د ژوند ساغيبى اواز يم

مړواې ځمکې ته چه نغښتې ده  کفن  کښې
غږوم د ژوند رباب ماهر شهباز يم

سارې  ګه مه په ده نى مې اسمانونه
د اوو پردو عجب زير و بم ساز يم

د پسرلى ناوې

محمد جان فنا

نوى کال نوى هوا نوى بهار دى
نوى ژوند نوى جنبش نوى روزګار دى

چه هيواد مو هم ودان او هم سمسور شى
وخت د  کښت او بزګرۍ او نوى کار دى

نوې سا په طبيعت کښې راپيدا شوه
ژوندى شوى په قدرت دګر د کار دى

د شنو پانو په دفتر کښې ليکل شوی
کايناتو کښې د خدای قدرت اشکار دی

چه  نسيم په چليدو شو هرې خواته
له هوسه په نڅا ورته څنار دی

پدیده ی ناشناس

مصطفی عمرزی

سقوط یک شبه ی هنرمندی که یک عمر محترم بود، نوع جدید نیست. در جریان ستیز سیاسی چهل سال اخیر، نگاه منفی به گذشته ی تاریخی ما، به ویژه از سوی کسانی که از خلقی و پرچمی به اخوانی، تنظیمی، طالبانی و بالاخره به اصطلاح فراملیتی ها ردیف شدند، تحمیق آشکار بود تا در زمینه ی نامشروع سیاسی، قبول شوند.
هفت ثور با مدعیات نو نمی توانست در زمینه ای قوام یابد که برای مردم ما نوستالژیک بود. بنابراین، نفی، تنقید و حذف به خصوص پس از حضور سربازان اتحادشوروی، پایه های فکری پشتون ستیزی را اعمار می کنند. 
مردم ما در این جا براساس ذهنیت تاریخی گذشته گان سیاسی و فرهنگی، مشروعیت حضور یافته اند. در واقع شش سده کارنامه های مداوم که از لودیان هند شروع می شوند و در فراز و فرود تاریخی بالاخره افغانستان را مسجل می کنند، نوع نگاه ما به این جا را به نوع نگاه به منزل، ماوا و جایگاه مبدل کرده است. به این لحاظ، تحفظ سیاسی، فرهنگی و اجتماعی زمانی تضمین می شود که پاسداشت ارزش های تاریخی و فرهنگی به گونه ای که تمام جوانب آن در منظر منطق تبیین شود، ارجح باشد؛ اما متاسفانه بیش از تنی چند نمی شناسد تا توده ها در منگنه ی ادعا و سوال، آزرده نشوند.

زلمى که سړى؟

سراج الدين سعيد

په دغه نږدي ورځوکى د يوه ملګرى کره ميلمه وم، هلته نور ملګرى هم وو. يو له هغو ځنى پخوا تر روغبړه په ګل و  ګلزارو پيل کاوه او ځان ىى له ما مرور وښايه. په زړه کى لږ څه خړ غوندى شوم. ما ويل هسى نه چه دې ورور ته کومه پېښه نه وى ورپېښه او زه ترې خبر نه يم. خو چه تپوس مى ځنى وکه، راته وې ويل: ښه دا تا ولى زما د مقالې په هکله څه ونه ليکل؟ الله اکبر! دا زموږ هغه ښاغلى او پوه ځلمى دى چه تر هرچانه مو زياته تمه ورته وه. څومره انسانيت، څومره خودخواه؟! تاسى و وايى دا نو څه ګناه ده چه سړى به پرې له يار اشنانه مروريږى او ګرموى به يې؟

پر  کومه خوا؟

سراج الدين سعيد

د ورځى وروستۍ سلګى وې، لمر په پرېوتو و د افق له لورى تورى لوخړى مخ په زور راروانى وې. تا به وې د غم طوفان يا د څپليو ماتو زړونو تاو او د خوارو بيوزلو ساړه او سېلى دى چه د اور په دود له اۤسمانه راکوزيږى، څو د ظلم کور ميرات کړى او د نادزدو خونه وسيزى. شپه د غضب په تورو جامو کى سوکه سوه رانژدې کيده، کاڼى او بوټى، غرونه، هرڅه چه په مخه ورتلل، هغه يې ټول له څلمى پوپنا  کول.
په دغه تياره ماښام، توره تر وږمى کښى دوه پښتانه د مزله په لورى روان وو. لاره ورکه، لودن معلوم نه وو، خو دوى پښې سپکى کړى وې، ګړندى ګړندى مخ په وړاندى تلل. دا تکړه ځوانان له هيڅ شى نه نه ويريدل. تياره، ځوړ، پيچومې، يوهم د هغوى د ارادې مخه نه نيوله.