اندرز

حیات الله بخشی

 به تزویرو ریا چندان که پیچیدند قرآن را
ز اوضاع مسلمان گریه آید نامسلمان را

ز بس ابنای آدم فعل ناشایسته می دارد
 به میدان روز محشر کس نگیرد نام شیطان را

مگر حالات گردون منقلب گردیده است، یارب!
چو مجنون در ره ی عشق کس ندیده مرد میدان را

به مهمانی چه می مانی، حذر زین زنده گانی چون
 در این مهمانسرای بی مروت کس نداند قدر مهمان را

 چنان بازار این گیتی پریشان است که آشکارا
به بازار از تقلب می فروشد هرکه ایمان را

چه افسون است ز ابنای بشر در روی این گیتی
فلک با تیغ کینش در کمین است مستمندان را

مدیون و مقروض

مصطفی عمرزی

همیشه از این بابت گلایه داشته ایم که جانب مقابل(مخالف) را از حیث ارزشمندی، طرح نمی کنیم. ادعای افغان ستیزانی که بعضی محیلانه از ایده های گسست(تجزیه) وسیله می سازند و تا بی نهایت دنائت، سعی می کنند استفاده ی سیاسی کنند، یا برعکس در جایگاه افرادی که از ترس قضاوت عمومی، می خواهند با خلق سوژه، خود را وقایه کنند، این پرسش را همیشه در هوا مانده است که چرا از خود نمی پرسیم بازیگران چهل سال اخیر، به ویژه از غیر پشتون ها، چه دست آورد های عمرانی، رفاهی، فرهنگی و ستودنی داشته اند؟

کمی بخندیم!
(گزیده هایی از کتاب «عقاید و رسوم عامهء مردم خراسان»)

مصطفی عمرزی

معمولاً در واکنش به تحریکات مغرضانه، با انتقاد و واکنش های تند، برخورد می کنیم. این مامول را بیشتر در برابر افغان ستیزانی اعمال می کنیم که بدون توجه به هزاران      حفره ی ادعای فرهنگی، تاریخی و اجتماعی شان، سعی می کنند خود را در جای ما قرار دهند و مهترنمایی کنند.
من در فرصت ها و نوبت های زیادی، به تبیین ادعا هایی پرداخته ام که در افغانستان، کلیت خراسانی- فارسی، شکل بی نهایت هار، غیر منطقی و غیر واقعی گرفته است؛ اما آن چه در این فرصت به دنبال آن ها شروع خواهم کرد، نوع نگرش نوی ست که با چاشنی هجو و کمیدی، از شدت موضوعاتی می کاهد که پوشیده نیست؛ حتی یک تنقید بسیار خوب و اصلاحی، وقتی از افتخارات کذایی می کاهد، شکستن اعتماد به نفس کاذب و فروریختن کاخ های خیالی، تعدادی را دچار سرخورده گی و سرافگنده می کند که می بینند در واقع آن چه به آن می نازیدند، فاقد ارزش است.

قرن نوزده و عامل سیاه استعمار

مصطفی عمرزی

در تاریخ معاصر افغانستان، قرن نوزده، بسیار مکدر است. پس از وفات اعلی حضرت تیمور شاه ابدالی، شاه زمان، نظر به مقتضیات سیاسی، سعی کرد با توسعه ی ارضی در هند، فرصت های تنفس بیشتر تجمع ملت در افغانستان، فراهم شوند، اما تقابل او با نوع جدید عناد که از آگاهی های عظیم جهانی برخوردار بود(استعمار غربی) ستیز را به گونه ای پرداز داد که با سیاست «تفرقه بیاندازد و حکومت کن!»(شعار معروف انگلیسی) درونگرایی، فرصت های تحفظ هسته ی افغانی(داخل افغانستان) را کمتر ساخت.
جزیره نشینان حریص که امپراتوری آفتاب گرفته گی را با حیله و تفوق تخنیکی(برتری اسلحه) به وجود آورده بودند، از شیوه هایی نیز استفاده می کردند که در دیرینه ی تنازع شرقی، شناخته نمی شدند.

د غني په ارمان به شئ!

افغانستان؛ هغه هېواد  دی، چې ښه ژوندي او بد مړي نلري.
ژوندي ملتونه تر ډېره د خپلو ژوندیو، په کار پوه او په ولس میېن څېرو او شخصیتونو ملاتړ کوي، چې په دې کې به یو کس هم ښه کارونه کړې وي او هم به یې ستونزې درلودې؛ خو زما سره تل دا پوښتنه مطرح کېږي، چې ولې موږ یا زموږ ولس ښه ژوندي او او بد مړه نه لرو؟ ولې د ولس د خادمانو ملاتړ نه کوو؟ ولې ښه ته ښه نه وایو او بد ته بد؟ ولې هر څه ته په یوه سترګه ګورو؟ ولې له تاریخ څخه څه نه زده کوو او ولې تل مو د تاریخ څپېړه خوړلې ده، خو راویښ شوې نه یو؟ او ولې ژوندي هېروو او مړه یادوو؟!

ولې بیا غني ته رایه ورکړم؟

ورو، ورو د ټولټاکنو ورځ رانږدې کېږي او هرڅوک به د خپلې خوښې نوماند ته رایه ورکړي،خو دا چې ښه نوماند څوک دی او کومې ځانګړتیاوې باید په پام کې ونیول شي دلته غواړم د ځینو مهمو ټکو او مواردو په اړه څو کرښې درسره شریکې کړم:
لکه څنګه مې، چې وړاندې وویل؛ هر څوک حق لري خپل رایه د خپلې خوښې نوماند ته ورکړي او ملاتړ یې وکړي، خو دا هم باید له پامه و نه غورځوو، چې له خبرو تر عمل ډېر توپیر وي؛ اوسمهال یو په امارت د جمهوریت د بدلولو چیغې وهي، بل بیا فدرالي نظام غواړي، ځینې ځانونه سر له اوسه ولسمشران بولي او بې بنسټه او کمپایني تورونه لګوي، خو پلانونه یې په ذره بین هم نه لیدل کېږي.

فابریکه ی نساجی گلبهار

هارون انصاری

 دیدم پیری نشسته در کنج دوکان
 آشفته حال و غمگین، خاطر پریشان

 پرسیدمش! حال و احوالش چی باشد؟
 گفت مپرس که این زبان ندارد طاقت بیان

 پرسیدم از عمرش و روزگار جوانی
 گفتا در جوابم که امروزه هستم ۸۵ سال آن 

 مردی کاریگر بودم در ایام جوانی
 در آن فابریکه ی بزرگ با دیگر کارگران

 چی فابریکه ای بود با آن وسعت بزرگ
 که گنجایش کارگر داشت به هزاران

غزل

حیات الله بخشی

لب لعل و ذقنت می بوسم
 هرچه دارد بدنت می بوسم

 نام من دوش به دشنام بُردی
 چقه شیرین دهنت می بوسم

 به کدام خاک و وطن جا داری
 سنگ و خاک وطنت می بوسم

 دست خود پاک به دامن کردی
دامن پیرهنت می بوسم

 چمن و باغ، قدمگاه تو بود
گل باغ و چمنت می بوسم

غزل

حیات الله بخشی

عاشقان راستين مي زند با عشوه تا دلدار چرخ
از پی اش دل می خورد هر بار چرخ

می رباید دل ز هرکس آن نگار
می زند تا ساده و بی خار چرخ

 تا رسد بر وصل جانان مرغ دل
 دور کویش می زند بسیار چرخ

 وقت مستی صوفیان دردکش
 می زند بی کرته و دستار چرخ

 با انالحق عاشقان راستین
 همچو منصور می خورد بر دار چرخ

ریش های روحانی
(به تبع شعری از س. بهبهانی)

هارون انصاری

 شدم حیران و سرگردان در این دنیای ناباقی
 ز دست جنگ مذهبیان، ز دست مردان روحانی

 یکی در کیش اسلامیت، یکی در کیش بودایی
 یکی با افکار جهودیت، یکی از دنیای نصرانی

 یکی سخن دارد ز تورات، یکی از انجیل آسمانی
 هزاران اندرز از دین و مذهب، رفتار ها غیر انسانی

 خدا گفتیم یک، قبول کردیم فرمان اللهی
 ز دست خودپرستی ها روان پی کار های شیطانی

 نترس از نیش عقرب که نیش زدن طبعیتش باشد
 بترس از زخم زبان ها که ماند جاویدانی

دل

حیات الله بخشی

همیشه یاد رویت می کند دل
 به هر جا جست و جویت می کند دل

 چو آرد بوی زلفت باد صرصر
 به ارز جان بویت می کند دل

 به پیراهن نمی گنجد ز شادی
 گهی تا عزم کویت می کند دل

 تسلا می شود از درد هجران
 تماشا تا به سویت می کند دل

 به رسم عاشقان از روی حرمت
 زنار از تار مویت می کند دل

تو کجا بودی؟

هارون انصاری

 آن گه که بلا آمد بر سرت، شدی جوان وطن؟
 پدرت این همه بلا آورد بر ما، آن وقت کجا بودی؟

 چون به عزت تان شد دست درازی، شدی اولاد وطن؟
 پدرت هزاران عزت داد برباد، آن وقت کجا بودی؟

 چون سرمایه ات در خطر شد، دست به دامان دنیا شدی
 پدرت پُر کرد شکمت از مال مردم، آن وقت کجا بودی؟

 گر از شما تلف شود، هم غازی است و هم شهید
 پدرت هزاران را کشت به دستش، آن وقت کجا بودی؟

 اشک ریختن در انظار، نکند بی گناهی ات ثابت
 پدرت اشک هزاران مادر ریخت، آن وقت کجا بودی؟

اندرز

حیات الله بخشی

هر سخن مجبور می باید شنید
بهر هر منظور می باید شنید

 تا غذای روح گردد لحظه ها
 نغمه ی تنبور می باید شنید

تا شود ظاهر نشان مقبلان
 داستان طور می باید شنید

تا شوی مقبول درگاه خدا
رنج هر رنجور می باید شنید

قصه ی مور و سلیمان از کتاب
 چون بود مشهور می باید شنید

د فدرالي نظام نغاره بیا وډنګول شوه!

د افغانستان اوسنی نظام او جوړښت د ۱۳۸۲ کال لویې جرګې په پایله کې تثبیت او تأیید شو، خو د تېرو اتلسو کلونو په ترڅ کې د واک تږیو، مغرضو سیاسیونو او پردیپالو څېرو یو په بل پسې د مطرح کېدو، امتیاز تر لاسه کولو او برحالو حکومتونو ته د سرخوږي جوړولو په موخه د فدرالي نظام را منځته کولو نغاره وډنګوله.
یوازې دا څېرې ندي، چې فدرالي نظام غواړي، بلکې داسې نورې کړۍ هم شته، چې دوه پښې یې په یوه موزه کړي او غیرمتمرکز نظام یا پارلماني نظام غواړي.
دغو څېرو پخوا هم له امریکایي سناتور دینا رورا باکر سره به دوبۍ او نورو هېوادونو کې لیده کاته درلودل، څو خپل خوب په حقیقت بدل کړي او وروستی مورد یې د جوبایډڼ څرګندونې دي.
لومړی به راشم د ریاستي او پارلماني نظامونو تعریفونو ته او ورپسې به د امریکا د ډموکراټ ګوند نوماند جوبایډن خبرې وڅېړو، چې څه معنا لرلای شي؟

قصه ی مفت جبهه ی مقاومت

مصطفی عمرزی

ما، یعنی شاهدان زنده ای که با شعور به سن رسیده گان، سی یا چهل سال تاریخ سیاه پسین را در حافظه داریم، به نام داورانی که نیازی به چپ و راست ندارند، می توانیم به راحتی ادعای گروه ها، افراد و اشخاصی را نفی و باطل کنیم که با گرایش های چپی و راستی، تاریخ و تحلیل سیاسی می نویسند.
من در کتاب «یک قرن در تاریخ و افسانه»(تاریخ شفاهی یک قرن اخیر افغانستان) کوشیده بودم با آوردن خرد مردم، صد سالی را تعریف کنم که در منظر چپ و راست، بسیار تحریف شده است.
باند شر و فساد یا گروهک موذی جمعیت- شورای نظار که در تمام عرصه ها سقوط کرده است، همیشه از ادعا استفاده می کند.

فقر سیاسی
(چرا بسیار شاهنامه می خوانند؟)

مصطفی عمرزی

گاهی یک داور دیگر نیز نیاز است تا در عرف معمول تقابل، گره از مشکل بگشاید. ما در جناح هایی که بسیار سیاسی شده اند، در بُرنده گی ستیز، نگرش بی غرض را از دست می دهیم. بنا بر این، یک قضاوت منصفانه که آتش عصبیت را فرو نشاند، حداقل در نمونه ی تاریخی «تذکر الانقلاب» علامه فیض محمد کاتب هزاره، یک داور دیگر شد که وقتی توازن تعریف تاریخ آن دوره برهم می خورد، حقیقت را میزان می کند.
در اقتباس زیر، به صراحت از فقر سیاسی، سخن رفته است، اما با این تفاوت که نویسنده با برشمردن شکست یک تابوی دیگر، سعی کرده آن را به قضاوت ما بگذارد. آن فقر سیاسی چیست؟